همزمان با دهه مبارک کرامت پنجاه و هفتمین برنامه سه شنبه های فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار می شود ؛ قدیمیترین نشریههای اسلامی، موجود در گنجینه رضوی - سه شنبه 3 تیر1399
سيد جمالالدين اسدآبادي؛ اولين روشفكر اسلامي است كه عالمان دینی را دعوت به فعاليت در عرصه مطبوعات کرد. در سال 1301ق با همکاری محمد عبده؛ از دوستان خود، مجلهای با عنوان «عروهالوثقی» در مصرمنتشرکرد. در سرمقاله اولین شماره با عنوان «فواید جریده»، اهمیت و ضرورت ارتباط مسلمانان، مخصوصاً جامعه روحانیت را از طریق مطبوعات، بیان و علمای دینی را به استفاده از این رسانه جمعی دعوت کرد. «حبلالمتین کلکته» اولین بار مقالههایی در حوزه اسلام به چاپ رساند و در زمینه اعتقادات و رویدادهای دینی روشنگری کرد. در ایران، استفاده از مطبوعات برای تبلیغ آموزههای دینی بسیار دیر اتفاق افتاد. شكلگيري نشريات ديني ایران، برمبناي مبارزه با الحاد و پاسخگويي به شبهات بوده است.
قديميترين نشريه ديني و اسلامي ايران که در گنجینه رضوی نگهداری میشود، مجله «الاسلام» يا «گفتگوي صفاخانه اصفهان» است. اين نشريه به مدیر مسئولی محمدعلی لاریجانی(داعی الاسلام)، در رمضان 1320 به خط نستعليق و چاپ سنگي، در قطع 5/16×21 س.م. منتشر شده است. محتوای نشریه گفتگوهای مدیر نشریه با مبلغان مسيحي است. «داعی الاسلام» در سر مقاله اولین شماره مجله، به علت انتشار نشریه اشاره میکند: «سال هاست دعات عیسوی میگفتند چرا اهل اسلام جواب ما را نمیدهند. با آنکه از دول فرنگستان به بلدان اسلامی میآییم و اداره دعوت مفتوح مینماییم کرورها در هر سال مخارج این کار میکنیم. در هر سال کتب فراوان در رد اسلام طبع میکنیم و به دست اهل اسلام میدهیم، از این جهت از غره شهر جمادیالاخر1320 در اصفهان به امر جناب مستطاب حاجی الشریعه الغراء ... آقای حاج شیخ نورالله ثقهالاسلام دامت برکاته اداره دعوت اسلامیه مسیحیان و دعوت ایشان تحریر میشود و در ایناوراق برای انتفاع مسیحیان و مسلمانان دور مندرج میگردد.». «الاسلام» پس از چاپ اولین شماره، بهدستور حاکم اصفهان که از جدالهای مذهبی میترسید و رنجش کشورهای مسیحی را برنمیتابید توقیف شد. البته پس از پنج ماه بهدستور مظفرالدین شاه چاپ آن از سرگرفته شد. از این نشریه 38 شماره، طی 4 سال به چاپ رسید. با عزیمت داعیالاسلام به هند، از رمضان 1324، مجله «دعوتالاسلام» جایگزین آن گردید و به مدت 2 سال چاپ شد. .
سال 1321ق، محمد بهجت دزفولی، مجله «دعوهالحق» را چاپ کرد که محتوای آن مقالههایی درباره حقایق دین اسلام و منافع مربوط به مسلمانان؛ شامل اخلاق، عبادات، سیاست و احکام است. سال 1325ق در آغازین روزهای پس از انقلاب مشروطه، نشریههای دینی «شهرآشوب» توسط علیاکبر عشقی و «شجره خبیثه کفر و شجره طیبه ایمان» توسط آقا ميرزا جواد بن محمدصادق تهراني، در تهران به زبان فارسی منتشر شدند. سال 1327ق محمد محلاتی، اولین مجله فارسی زبان خارج از کشور را با نام «الغری» در نجف اشرف به چاپ رساند. «درّه النجف» نیز مجلهای فارسی با همان خط و مشی مجلۀ «الغری» و بهمدیریت محمد محلاتی بود. سال 1331ق عبدالعلي مازندراني لاريجاني، مجله «الاسلام» را ابتدا در نجف و سپس در تهران منتشر کرد.
سال 1338ق، «الكمال»؛ نخستين مجله ديني در مشهد، توسط ميرزا فضلا... آل داوود؛ بدايع نگار آستان قدس رضوي منتشر شد. با انتشار اين نشريه، براي اولين بار در تاريخ مطبوعات ايران، نسخههايي از مجله «الكمال» بهصورت وقف و بهرسم امانت در اختيار عموم مردم قرار گرفت. علما توصیه میکردند برای ترویج دین، این نشریه را مشترک شوند. سال 1346ق/ 1306ش، نشریه «الدین والحیوه» نخستین نشریه اسلامی دوره پهلوی، توسط میرزا علی مقدس در تبریز چاپ شد. نشریه «کوکب درخشان» نیز در همین سال توسط میرزا احمد جواهری منتشر گردید. سال 1307ش، نشریههای «اخوت»؛ توسط حاج عبدالله مستشارعلی(نعمتی) و «دعوت اسلامی» توسط محمدتقی واحدی در کرمانشاه منتشر شدند. سال 1308ش، «نداي ترقي»؛ دومين نشريه اسلامي مشهد، که به مباحث ديني، اخلاقي و علمي ميپرداخت، توسط عباس خان عظيمزاده و سيد محمدعلي نجفيان رضوي منتشر گردید.
سال 1323ش، نشریه «آیین اسلام» (که حاج سراج انصاری یکی از اعضای هئیت تحریریه آن است)، با هدف تجدید حیات اسلام، توسط نصرتالله نوریانی به چاپ رسید. در سال1327 و 1328ش، مهدی سراج انصاری که از او با نام پدر مطبوعات اسلامی یاد میشود، دو نشریه «اتحادیه مسلمین» و «مسلمین» را در تهران به چاپ رساند. مجله «درسهایی از مکتب اسلام»، قدیمیترین نشریه اسلامی در حال انتشار ایران است که با بیش از نیم قرن انتشار، توسط نویسندگانی چون علی دوانی، آیتالله مکارم شیرازی، سید هادی خسروشاهی و فخرالدين حجازي در قم به چاپ رسیده است.
در تاریخ 120 ساله مطبوعات دینی کشور، بیش از 1500 عنوان نشریه چاپ شده است که تا کنون حدود 80 درصد این عناوین در آرشیوها و کتابخانهها مشاهده شدهاند.
درآرشیو مطبوعات گنجینه رضوی، به عنوان یکی از بزرگترین آرشیوهای مطبوعاتی کشور، بالغ بر 33 هزار نشریه نگهداری میشود که 1300 عنوان آن، نشریه اسلامی است. از این تعداد، 900 عنوان آن به زبان فارسی، 340 عنوان به زبان عربی، 95 عنوان به زبان اردو و 50 عنوان به زبانهای لاتین است. قدیمیترین نشریه اسلامی گنجینه رضوی، دوره کامل مجله «الاسلام» مربوط به سال 1320ق است که داعی الاسلام منتشر کرده است. 105 عنوان نشریه موجود، در دوره قاجار و پهلوی چاپ شده است. شهر تهران با 380 عنوان نشریه، بیشترین تعداد و شهرهای قم و مشهد هر یک با 209 و 126 عنوان نشریه اسلامی بالاترین رقم چاپ نشریه را داشتهاند. چاپ نشریههای قرآنی در حوزه اسلام بیشترین آمار را به خود اختصاد داده و فقه، اخلاق و کلام نیز در رتبههای بعدی قرار دارند. بالغ بر 70 عنوان از نشریههای دینی موجود در این آرشیو نایاب و منحصر بهفرد هستند و کمتر نسخهای از آنها در جای دیگر دیده شده است. «ناطق اسلام»، «ترویج اسلام»، «رهروان سمیه»، «العلم»، «آیین برادری» از جمله این عناوین هستند.
کتاب اسناد حضور زنان در آستان قدس رضوی
چکیده
هر ساله زوار بسیاری حرم مطهر امام رضا(ع) را زیارت می کنند؛ خیل عظیم این جمعیت باعث شده تا خدماتی برای رفاه زائران صورت بگیرد. این خدمات تمامی گروهها را در بر می گیرد. به طوری که از گذشته برای رفاه حال زائران زن، خدماتی توسط بانوان برای ایشان ایجاد گردید.
کتاب حاضر قصد دارد تا با معرفی اسناد، حضور زنان را در حرم مطهر در دوره های مختلف نشان دهد. این کتاب در بخش اول به معرفی اسناد مشاغل زنان درحرم مطهر امام رضا (ع) می پردازد که در دوره زمانی صفویه تا پهلوی اول وجود داشته است. این مشاغل شامل زنان شاغل در روضه منوره(زیارت نامه خوان،کفشبان، بخور سوز، ضابطان و جاروکشان،کنیزها و خادمان)، دارالشفا(خادم بیماران، عزب دارالشفا، بیماردار و داروساز)، پرورشگاه آستان قدس، دبستان رضوی، متولیان زن در موقوفات آستان قدس و مشاغل اداری زنان می شود. برای مشاغل مزبور، نمونه اسناد به همراه بازخوانی درج شده است.
بخش دوم کتاب به معرفی اسناد نذورات و موقوفات زنان به حرم مطهر که شامل اسناد زنان واقف و نذرکننده در دوره های صفوی، افشار و قاجار می باشد اختصاص دارد.
برای خرید و دریافت فایل الکترونیکی کتاب مزبور اینجا کلیک کنید.
تهیه و پژوهش: سید رضا صداقت حسینی- جواد فرهمندنژاد
