همزمان با ماه مبارک رمضان و روز جهانی مطبوعات پنجاه و یکمین برنامه سه شنبه های فرهنگی آستان قدس رضوی برای اولین بار رونمایی و معرفی قدیمی ترین مطبوعات قرآنی موجود در گنجینه رضوی

سه شنبه 16 اردیبهشت 1399

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) می فرمایند:
«آستان قدس رضوی مطاف فرشتگان و کروبیان و قبله اهل دل و ملجأ مؤمنان صادق، امروز به برکت خورشید انقلای اسلامی، پایگاه بلند اندیشة اسلام و پرچم دار معارف قرآن نیز هست».

یکی از فعالیت های مهم ترویجی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شناسایی، فراهم آوری، جذب و سازماندهی منابع تحقیقی در زمینه قرآن و معارف قرآنی است. تهیه نسخه های خطی و چاپ سنگی، آثار موزه ای، نشریات علمی، منابع دیجیتالی گوشه ای از این فعالیت ها در مسیر قرآن پژوهی است.
اولین نشریه قرآنی چاپی:
میرزا صالح شیرازی؛ بنیانگذار مطبوعات ایران، در سال 1248 هجری قمری برای نخستین بار در کشور قرآن را با خط میرزا حسین خوشنویس در مطبعه سنگی تبریز چاپ کرد.

چهار سال بعد او، اولین نشریه ایران را درسال 1252 هجری قمری در تهران منتشر نمود. از آن روز تا به امروز استفاده از آیات الهی و درج مطالبی برگرفته از قرآن کریم در بسیاری از روزنامه ها و مجلات رواج داشته است. در مجله اسلامی «تذکر» (1301 شمسی) می خوانیم : «مندرجات مجله، مقالات مربوط به تفسیر آیات قرآنی و امور دینی و اخلاقی» است. یا در سومین نشریه دینی که با عنوان «الاسلام» توسط محسن فقیه شیرازی در سال 1302-1310 شمسی منتشر شده است؛ نوشته اند: «بیشتر محتوایش ترجمه و تفسیر آیه های قرآن کریم است».

استفاده از نام قرآن در عنوان نشریات:
استفاده از نام قرآن به عنوان نام نشریه و در سرلوحه مطبوعات در دهه 40 مرسوم شده است. اولین بار سید حسین موسوی خراسانی به سال 1345 شمسی در سالنامه «معارف اسلام و قرآن» که در مشهد چاپ می شد، از نام قرآن استفاده کرد. این سالنامه، قدیمی ترین نشریة تخصصی قرآن در کشور به حساب می آید.

قدیمی ترین نشریة تخصصی قرآن پژوهی:
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دارای 13میلیون و500 هزار برگ سند تاریخی، هزاران اثر موزه‌ای، 65 هزار کتاب چاپ سنگی، 106 هزار نسخه خطی و 2 میلیون نشریات ادواری است که بیش از 430 عنوان آن نشریات قرآنی می باشد.

قدیمی ترین نشریة تخصصی قرآن پژوهی موجود در گنجینة رضوی، مجله «البلاغ» به زبان اردو است که به سال 1915 میلادی در هندوستان (کلکته) چاپ شده است.

نشریات تخصصی قرآن پژوهی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی:
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران؛ هاشم هاشم زاده هریسی، اولین مجله با نام «صدای عدالت» را به سال 1364 در مؤسسه بنیاد علوم قرآن قم چاپ کرد که یکی از مهم ترین و قدیمی ترین مجله های تخصصی قرآن پژوهی دورۀ معاصر است. سپس در سال 1369 «رسالة القران» در قم انتشار یافت. سومین نشریه قرآن پژوهی با نام «پیام قرآن» در سال 1372 توسط دارالقرآن کریم قم منتشر شد.

پر فروغ ترین دوره مطبوعات قرآنی:
دهه 70 پر فروغ ترین دوره مطبوعات قرآنی است. ایجاد تشکیلات قرآنی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دانشگاه ها، زمینه ساز انتشار نشریات قرآنی بیشتری شد. نخستین روزنامة سراسری قرآن، با نام «آیات» به سال 1377 شمسی در تهران چاپ شد که ازآن به عنوان اولین روزنامه قرآنی جهان اسلام یاد می شود.

در دهه 80 نیز این رویه ادامه یافت و بسیاری از روزنامه ها و مجله ها در روزهای خاص صفحاتی را به تفسیر و تبیین آیات الهی پرداخته و ویژه نامه های متعددی به مناسبت ماه مبارک رمضان در این نشریات چاپ گردید.
دهه نود نیز با انتشار نشریه های تخصصی قرآن کریم و پرداختن به موضوع های جدید قرآن و علوم قرآنی نقطه عطفی در انتشار مطبوعات قرآنی محسوب می گردد.
نقش دانشگاه ها در چاپ نشریات قرآنی:
دانشگاه های ایران یکی از قشرهای فعال در چاپ نشریات قرآنی هستند. در آرشیو مطبوعات گنجینه رضوی بیش از 230 عنوان نشریه دانشگاهی و دانشجویی وجود دارد که به موضوع های مختلف قرآنی توجه داشته اند.

نشریات غیر فارسی قرآنی:
نشریات غیر فارسی قرآنی نیز بخشی از مطبوعات این حوزه را تشکیل می دهد که نشریات «عربی» با 35 عنوان، بیشترین نشریه را در این موضوع به خود اختصاص داده است. مجله «کنوز الفرقان» مربوط به سال 1368 هجری قمری، قدیمی ترین نشریه عرب زبان است که در مصر چاپ شده و نسخه هایی از آن در آرشیو مطبوعات موجود است. 9 نشریه به زبان «اردو» موجود است. 3 عنوان نشریه تخصصی قرآن پژوهی نیز به زبان «لاتین» موجود است که مجله " Journal of Quranic Studies" چاپ لندن مربوط به سال 1999 میلادی قدیمی ترین آن ها است.

نشریات قرآنی ویژه:
مجله «باران» اولین نشریه قرآنی ویژه نوجوانان است که در کشور چاپ شده است. «بشارت» نخستین نشریه قرآنی ویژ جوانان است که از سال 1376 فعالیت خود را در این عرصه آغاز کرده است. سال 1389 نخستین نشریه قرآنی ویژه نابینایان توسط موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام در شهر قم به چاپ رسیده است.

پراکندگی جغرافیایی نشریات قرآنی:
در بین شهرهای ایران: تهران، قم و مشهد به ترتیب بیشترین نشریه های قرآن پژوهی را به چاپ رسانده است. در آرشیو مطبوعات گنجینه رضوی از 62 شهر کشور، نشریه موجود است. علاوه بر آن از کشورهایی همچون پاکستان، عراق، مصر، هند، لیبی، کویت، لبنان، قطیف عربستان، بحرین و افغانستان نیز نشریاتی در موضوع قرآن کریم موجود می باشد.

موضوع های مهم نشریات قرآن پژوهی:
شناخت قرآن، اهل بيت علیهم السلام در قرآن، خاطرات قرآنى، داستان هاى قرآنى، هدايت ها و ارزش ها، دستورالعمل هاى قرآنى، تجلى قرآن در شعر و ادب فارسى، گفت وگو با حافظان، قاريان و قرآن شناسان، پاسخ گویی به شبهات، تبیین و تفسیر آیات علمی قرآن و روایات علمی اهل بیت(ع)، اعجازهای علمی قرآن، قرآن‌پژوهی مستشرقان، بررسى و نقد ترجمه‌هاى قرآن به زبان‌هاى مختلف، معرفى تازه‌ترين ترجمه‌هاى قرآن كريم به زبان‌هاى معروف و زندة دنيا، كتاب‌شناسى تازه‌هاى قرآن، خبرهاى قرآن، تقویت جنبش نرم افزاری، تولید علم در حوزه‌های مختلف علوم قرآن، اطلاع رسانی و توسعه پژوهش‌های قرآنی از موضوع های مهم نشریات قرآن پژوهی است.
تهیه و پژوهش: جواد فرهمندنژاد، مهدی درخشان؛ اردیبهشت 1399/ رمضان 1441