برای اولین بار معرفی و رونمایی قدیمی ترین جزوه قرآنی وقفی موجود در گنجینه رضوی سه شنبه 9 اردیبهشت 1399

قدیمیترین نسخه خطی کلیات سعدی موجود در گنجینه رضوی

مش ّرفالدین مصلح بن عبدالله؛ مشهور به سعدی از شاعران بزرگ و مشهور زبان و ادب فارسی است. او در اوایل قرن هفتم هجری قمری در خانوادهای اهل علم و ادب در شیراز بهدنیا آمد. علوم مقدماتی و ادبی را در زادگاهش فراگرفت و حدود سال 620 هجری قمری برای آموختن دانش و تکمیل تحصیلات رهسپار بغداد گردید. در آنجا با بسیاری از بزرگان علم و ادب مصاحبت و مؤانست داشت و از محضر اساتید مدرسه نظامیه بغداد؛ مهمترین مرکز علم و دانش جهان اسلام در آن زمان، بهره برد.

سعدی در سال 655 هجری قمری به شیراز بازگشت و به تصنیف اشعار و رسائل خود پرداخت. او در این سال بوستان (سعدینامه) را به نظم درآورد. یکسال بعد، در سال 656 هجری قمری، کتاب گلستان؛ یکی از مشهورترین آثار زبان و ادب فارسی را به رشته نگارش درآورد و آن را به سعد بن ابوبکر تقدیم نمود. سعدی شاعر شیرینسخن زبان و ادب فارسی سرانجام در حدود سال 6۹0 هجری قمری در شهر شیراز درگذشت و در سعدیه شیراز به خاک سپرده شد.

سعدی در سخندانی به استاد سخن و در اخلاق و عرفان، به شیخ اجل مل ّقب شده است. اشعار او در قالبهای مختلف ادبی؛ همچون: غزلیات، قصاید، ترجیعات، قطعات، مثنویات، رباعیات و مفردات به نگارش در آمده است. غزلیات سعدی به ط ّیبات، بدایع و خواتیم تقسیم شده و از متنی ساده و روان برخوردار و دارای مضمون مناسب است و به اعتبار محتوا سهگونهاند: عاشقانه، عارفانه و پندآموز. قصاید او به زبان عربی و فارسی و اغلب در نعت خداوند یا پند و اندرز و یا ستایش ممدوحی از معاصرانش است. قطعهسرایی فن ظریفی ّاست که تسلط خاصی بر کلام میطلبد و سعدی از استادان مسلم این فن است. قطعات او دارای وحدت موضوع میباشد. وی تخلص خود را از نام اتابک مظفرالدین سعد بن زنگی گرفته است.

سعدی در استفاده از تمام عناصر فرهنگ اسلامی از جمله آموزههای دینی، قرآن و حدیث، تبحر دارد. او در جایجای متون منثور و منظومش به روشهای مختلف به قرآن و حدیث توجه دارد و از آنها بهره برده است. وی تأثیر انکــارناپذیـری بر زبان و ادب فارسی گذاشت، بسیاری از ضربالمثلهای رایج در زبان فارسی از آثار وی اقتباس شده است. سادهنویسی و اعجاز در نگارش آثارش دیده میشود که بدین طریق توانست شهرت و اعتبار زیادی بهدست آورد. شعر سعدی را سهل ممتنع وصف کردهاند، یعنی شعری که به ظاهر سهل و ساده به نظر میرسد، اما در واقع سرودن مانند آن تا ح ّد امتناع دشوار است. نمونههای اینگونه شعر را بی هیچ اغراق در شعر هیچ شاعری از ایران به اندازه سعدی نمیتوان یافت. سبک شعری او دارای تخیل و تصویرآفرینی خاص، ایجاز، موسیقی، طنز و ظرافت است. پرستش خداوند، نوعدوستی، تلاش برای اصلاح جامعه یا حکمت عملی، نکوهش ریاکاری و عدالت در آثار سعدی مشهود است.

بوستان یا سعدینامه از شاهکارهای منظوم ادبیات فارسی است که قالب شعری آن مثنوی و در بحر متقارب (فعولن فعولن فعولن فعل (فعول)) سروده شده است. بوستان کتابی اخلاقی و پندآموز و در ده باب و با حمد خداوند آغاز میشود: عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، قناعت، تربیت، شکر، توبه و مناجات.

گلستان یکی از تأثیرگذارترین آثار منثور ادبیات فارسی است. این کتاب به نثر آهنگین و نثر مسجع یا آهنگین در هشت باب است: سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فواید خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری و تأثیر تربیت و آداب. این کتاب مجموعهای از حکایتهای مستقل و حاوی پند و اندرز است. سعدی در نگارش نثر آهنگین گلستان از جناس بهره برده است. گلستان منعکسکننده اوضاع اجتماعی و فرهنگی عصر سعدی میباشد. خلق آثار جاویدانی مانند گلستان و بوستان در مدت کوتاه بیانگر آن است که این شاعر بزرگ از گنجینه دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار است. سعدی در زمان حیات و بعد از خود مورد توجه بسیاری از شاعران فارسی زبان میباشد؛ از جمله همام تبریزی، نزاری قهستانی، امیرخسرو دهلوی و سیف فرغانی.

سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانههای جهان اسلام دارای کتب و مصاحف خطی بسیار ارزشمندی از جنبههای قدمت، دستخط علما و خوشنویسان، تذهیب و آرایههای هنری در موضوعهای اخبار، ادعیه، ادبیات، تفسیر، تجوید، حکمت، کلام، تاریخ، جغرافیا، منطق، فقه، لغت، صرف و نحو و اخلاق به زبانهای عربی و فارسی است.

در حـــال حاضر در این کتابخانه، بیــش از 106 هزار نسخه خطی، 65 هزار کتاب چاپ سنگی، 13میلیون و 500 هزار برگ سند تاریخی و هزاران شی موزهای و بیش از 2 میلیون نشریات ادواری نگهداری میشود.

در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی از آثار سعدی 280 نسخه خطی وجود دارد که با عناوین بوستان، گلستان، کلیات و جنگ اشعار شناسانده شدهاند.

کلیات سعدی

قدیمترین اثر سعدی که در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی نگهداری میشود، نسخه خطی بسیار نفیس و ارزشمند کلیات سعدی است. این نسخه حدود هفتاد سال پس از سعدی به رشته تحریر درآمده و مشتمل است بر: دیباچه، مجالس پنجگانه، گلستان، رساله عقل و عشق، سؤال شمسالّدینتازیکوی،رسالهدرنصیحتامیرکبیرانکیانو، بوستان (سعدی نامه)، قصاید فارسی و عربی، ترجیعات، ط ّیبات و غزل ّیات، بدایع، شام ّیات، رساله نصیحةالملوک، کتاب صاحبیه، مفردات، خبیثات، مق ّطعات و رباع ّیات.

مشخصات:

شماره اموال: 10412.

دوره تاریخی: قرن 8ق.

آغاز: «بسمله و به نستعین، سپاس بی عد و ستایش بینهایت آفریدگاری را جل جلاله...».

انجام: «الهی بحق بنی فاطمه / که بر قول و ایمان کنم خاتمه».

خط: نستعلیق 25سطری.

کاتب:محّمدعبداللطیفمحمدالعقاقیری.

تاریخ کتابت: صفر المظفر 766.

محل کتابت: شیراز.

تعداد اوراق: 383 برگ.

کاغذ: نخودی.

قطع: وزیری، ابعاد: 14×21 س.م.

جلد: تیماج قهوهای.

عناوین به شنگرف و لاجورد، دارای دوسرلوح، جداول اوراق به زر و تحریردار و لاجورد.