مراسم رونمایی و معرفی نسخه های خطی مصور خمسه نظامی، موجود در گنجینه رضوی – 20 اسفند 1398

حکیم جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف؛ معروف به نظامی، از شاعران مشهو زبان و ادب فارسی قرن ششم هجری قمری است. وی علوم زمان خود از جمله؛ تاریخ، فلسفه، منطق، شعر، ستاره شناسی، هیئت و هندسه را در زادگاهش فرا گرفت و به یکی از شاعران مشهور زبان و ادب فارسی تبدیل گردید.

نظامی فردی باتقوا، زاهد و گوشه نشین بود و در اشعارش أصول اخلاقی را رعایت می کرد. وی شاعری پرکار، صبور، باگذشت و معتقد بود. تمامی آثارش با ذکر و نیایش و ستایش پروردگار شروع می شود. نظامی مانند شاعران مشهور دیگر از همه معارف زمان خود آگاه بوده است.

یکی از معروف ترین و مشهورترین آثار نظامی گنجوی، «دیوان اشعار» وی؛ مشتمل بر قصاید، غزلیات و قطعات است. اثر معروف دیگر او «خمسه»؛ مشتمل بر پنج منظومه به این شرح است: «مخزن الاسرار»، منظومه ای عرفانی در بحر سریع؛ مشتمل بر مواعظ و حکم و اندرز است که حدود چهل سالگی، آن را به نام ملک فخر الدین بهرام شاه بن داود بن إسحاق به زبانی استوار سروده است. «خسرو و شیرین» در بحر هزج مسدس مقصور و داستان دل دادگی خسروپرویز با شیرین و به شمس الدین ایلدگز تقدیم شده و در ردیف مثنوی های غنایی محسوب می شود. «لیلی و مجنون» در بحر هزج مسدس اخرب مخبون محذوف و داستان عشق مجنون یا قیس بن ملوح با لیلی بنت سعد است. «هفت پیکر» (بهرام نامه) داستان زندگی بهرام ساسانی (بهرام گور) در بحر خفیفی مسدس مخبون است. «اسکندرنامه» شامل دو قسمت شرف نامه و اقبال نامه و داستان زندگی اسکندر مقدونی، در بحر متقارب مثمن مقصور است.

سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان اسلام، دارای کتب و مصاحف خطی بسیار ارزشمندی از جنبه های دستخط ائمه اطهار (علیهم السلام)، قدمت، خطوط علما و خوشنویسان، تذهیب و آرایه های هنری در موضوع های قرآن کریم، تفسیر، اخلاق، اخبار، ادعیه، ادبیات، تجوید، حکمت، کلام، تارخی و جغرافیا، منطق، فقه، لغت، صرف و نحو، به زبان های عربی و فارسی است. در حال حاضر در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی 106 هزار نسخه خطی نگهداری می شود که تعداد 135 نسخه خطی آن از آثار نظامی گنجوی با عناوین خمسه، کلیات، هفت پیکر، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین و مخزن الاسرار می باشد.

یکی از آثار مصور و نفیس گنجینه رضوی، نسخه خطی «خمسه نظامی» به شماره 16302 است که در مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی نگهداری می شود. خط: نستعلیق 21 سطری چهار ستونه، تاریخ تحریر: قرن 9 ق، کاغذ: نخودی، عناوین به زر و سرخی، نام مثنوی به خط کوفی به سفیداب، دارای پنج پیشانی و کتیبه منقش و مذهب شرفه دار، جداول اوراق به زر تحریردار، دارای 9 مجلس تصویر و 281 برگ، قطع: وزیری کوچک، ابعاد 15/5×22/5 س.م. جلد: تیماج زرشکی ضربی مستعمل.

یکی دیگر از نسخه های خطی مصور و نفیس موجود در گنجینه رضوی، «خمسه نظامی» به شماره 53439 است. خط: نستعلیق 19 سطری، تاریخ تحریر: 980 ق، کاغذ: نخودی، جداول اوراق به زر تحریر دار و شنگرف، دارای 21 مجلس تصویر از علی بیک نقاش، تعداد اوراق: 580 برگ، قطع: وزیری، جلد: مقوا با رویه تیماج.

از دیگر نفایس نسخه های خطی مصور و نفیس موجود در گنیجنه رضوی، نسخه خطی «خمسه نظامی» به شماره 53449 است. آغاز: «خداوندا در توفیق بگشای، نظامی را ره تحقیق بنما»، «بگو تا بگوید دگر کس درود»، خط: نستعلیق: 21 سطری، تاریخ تحریر: قرن 10 ق، کاغذ: نخودی، عناوین به لاجورد، جداول اوراق به زر و تحریر و شنگرف، دارای 4 کتیبه مذهب و 23 مجلس تصویر، قطع: وزیری