همزمان با روز زیارتی حضرت امام رضا علیه السلام
پنجاه و نهمین برنامه سه شنبه های علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار میشود
برای اولین بار معرفی و رونمایی از قدیمی ترین منابع و آثار زیارت موجود در گنجینه رضوی

آستان مقدس امام رضا (علیه السلام)، در همه روزهای سال محملی برای زیارت عاشقان و شیفتگان فرهنگ علوی است. اهمیت زیارت این امام همام به گونه ای است که حتی در روایات، روزهای معینی به زیارت حضرت اختصاص دارد؛ از جمله روز ولادت آن امام همام یا یازدهم ذی القعده و روزشهادت آن حضرت در آخر ماه صفر یا هفدهم آن ماه و در اول رجب و نیز مطلق ایام آن ماه و روز ششم ماه رمضان- روزی که با آن حضرت به ولایت عهدی بیعت کردند- و روزهای بیست و سوم و بیست و پنجم ذی القعده.

اسناد و موقوفات زیارت امام رضا (علیه السلام)

سفارش و روایت های برجای مانده از بزرگان دین در مورد زیارت علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، شور و شوق زیارت حضرت شمس الشموس را در ادوار تاریخی پررنگ کرده است. این موضوع باعث شده تا منابع و آثار گرانقدری در حوزه اهمیت زیارت و زیارت نامه خوانی در تمدن اسلامی به وجود آید.

این مکتوبات و آثار ارزشمند اهمیت زیارت را در فرهنگ شیعی و ایرانی نشان می دهد. در کنار آن باید به موقوفاتی اشاره کرد که برای توسعه زیارت به رفاه و آسایش زوار اختصاص یافته است. قدیمی ترین نهاد موقوفه زواری در سال 933ق توسط علاالدین حاجی و سپس در سال 940ق. توسط سید لطیف شاه حسینی وقف حضرت شده است. این واقفان قسمتی از عواید موقوفه خود را به زائران حضرت رضا (علیه السلام) اختصاص داده اند. در بین این منابع ارزشمند، اسناد و نسخ خطی و آثاری وجود دارد که به زیارت و اهمیت آن و یا تسهیل زیارت برای زوار اختصاص یافته است.

مجموع اسناد زیارت موجود در گنجینه رضوی، در حدود پنج هزار برگ سند است که یکی از مدون ترین مجموعه اسناد زیارت مربوط به یک مکان مذهبی در جهان اسلام است. این اسناد به نحوه هزینه کرد موقوفات برای زائران، کمک های نقدی و جنسی آستان قدس رضوی به زوار در دوره های مختلف، چگونگی استقبال و پذیرایی از زائران و شیوه و عمل زیارت نامه خوانان آستان قدس رضوی را نشان می دهد.

نسخه های خطی مرتبط با زیارت امام رضا (علیه السلام)

یکی از نفایس موجود در گنجینه رضوی نسخه خطی المزار شیخ مفید به شماره 3413 می باشد. این کتاب یکی از معتبرترین منابع زیارتی و ادعیه و مشتمل بر مناسک زیارت ائمه معصومین (علیهم السلام) است. آغاز: «بسمله. الحمد للّه و سلام على عباده الذين اصطفى محمد و آله الطاهرين»، انجام: «اولئك شرار امتى لا تنالهم شفاعتى و لايردون حوضى»، تاريخ کتابت: آخر محرم 957، خط: نسخ 15 سطرى، عناوين به شنگرف، داراى يك سرلوح در زمينه طلا، صفحات مجدول به لاجورد و تحرير،77 برگ، وقفی میرزا رضا نایینی.

المزار شیخ مفید تحفة الرضویة فاضل بسطامی تحفة الزائر علامه مجلسی

نسخه نفیس دیگر مرتبط با زیارت امام رضا (علیه السلام) تحفه الزائر علامه مجلسی به شماره 17196 است. این کتاب در مبحث زیارات و مشتمل بر یک مقدمه و دوازده باب است. تاریخ ختم تالیف: صفر 1085. آغاز: «کبوتر ستایشی که از بروج مشیّده افواه حامدان آهنگ در و بام صوامع مسامع قدیسان را شاید». انجام: «البته رحمت الهی او را فرا میگیرد و گناهانش آمرزیده شود باینجا ختم می¬نمائیم کتاب را». کاغذ: حنائی284برگ، خط نسخ 23 سطری، عناوین به سرخی، صفحه اوّل نونویسی شده، کاتب اواخر نسخه«تحفۀ الزائر»: محمّد حسین، تاریخ تحریر: رمضان 1104، نسخه با نسخه اصلی در اصفهان مقابله و تصحیح شده است.

زیارتنامه های موجود در موزه آستان قدس رضوی

زیارتنامه بالاسر حضرت زیارتنامه مشبک فولادی مضجع شریف

زیارتنامه بالاسر حضرت: زیارتنامه فولادی طلاکوب، دعای بالاسر مضجع شریف امام رضا (علیه السلام)، به خط نسخ است که در دوره افشاریه ساخته و در سال 1154 هجری قمری توسط عبدالله خازن، خزانه دار آستانه وقف شده است. زیارت نامه پائین پای حضرت: زیارتنامه فولادی طلاکوب، دعای پایین پای مضجع شریف امام رضا(علیه السلام)، به خط نسخ و ثلث است. این زیارتنامه نیز که دوره افشاریه ساخته شده است در سال 1154 هجری قمری توسط عبدالله خازن، خزانه دار آستانه وقف روضه منوره گردیده است. زیارتنامه امام رضا (علیه السلام): زیارتنامه مشبک فولادی مضجع شریف امام رضا (علیه السلام)، به خط ثلث در ده سطر در دوره قاجار ساخته شده و توسط استاد حسن اصفهانی در سال 1264 هجری قمری وقف گردیده است.

زیارتنامه جامعه صغیره: این زیارتنامه طلاکوب که از جنس فولاد است، به خط نسخ و ثلث توسط استاد محمدابراهیم اصفهانی ساخته شده و ناصر الدین شاه قاجار آن را در سال 1299 هجری قمری وقف نموده است.