همزمان با سالروز شهادت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پنجاه و ششمین برنامه سه شنبه های فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار می شود ؛ برای اولین بار رونمایی و معرفی مجموعه نسخه های خطی نفیس مرتبط با امام جعفر صادق علیه السلام موجود در گنجینه رضوی - سه شنبه 27 خرداد 1399 / شوال 1441

حضرت امام جعفر صادق (علیه‎السلام)؛ رئیس مذهب جعفری و پیشوای ششم شیعیان، در 17 ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه به دنیا آمد. پدر ایشان، امام محمد باقر (علیه‎السلام) و کنیه حضرت، ابوعبدالله و مشهورترین لقب ایشان، صادق است. امام صادق (علیه‎السلام) در سالیان آغاز زندگی از جدّ بزرگوارشان؛ حضرت امام سجاد (علیه‎السلام) و پس از رحلت ایشان از محضر پدر، کسب معرفت و دانش نمود. بهره مندی از محضر پدر و جدّ بزرگوارش موجب شد تا ایشان با وجود استعداد و نبوغ ذاتی و ذکاوت بسیار، به کمال علم و ادب و معرفت برسد.

امام جعفرصادق (علیه‎السلام) پس از پدرشان به امامت رسید و درطول دوره امامت با توجه به شرایط آن زمان در نشر معارف اسلام و گسترش قوانین و احادیث دین مبین اسلام، تبلیغ احکام و تعلیم و تربیت مسلمانان تلاش بسیار زیادی نمود. عصر امام صادق (علیه‎السلام) در حقیقت دوره طلایی دانش و ترویج احکام و تربیت شاگردانی بود که هر یک مشعل دار علم و تقوا بوده و در خودشناسی و خداشناسی مانند استاد و امام بزرگوار خود برای هدایت مردم کوشیدند. امام جعفر صادق (علیه‎السلام) مسائل فقهی و کلامی و علمی که پراکنده و تدوین نشده بود را به صورت منظم و منسجم درآورد و در تمامی رشته های علوم و فنون شاگردان زیادی مانند هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مفضل بن عمرو، معلّی بن خنیس تربیت نمود که ایشان باعث گسترش معارف اسلامی گردیدند. آن حضرت در مقاطع گوناگون و با استفاده از فشار سیاسی جامعه که در پی انتقال قدرت از بنی امیه به بنی عباس ایجاد شده بود، توانست مبانی فکری شیعه را که تا آن زمان مجال نشر نیافته بود، مجدداً احیا و احکام شریعت را تبیین و مذهب شیعه را اعتلا بخشد. به این دلیل، شیعه اثناعشری را شیعه جعفری نیز می نامند.

این امام همام، در سال 148 هجری قمری دیده از جهان گشود و در قبرستان بقیع، در جوار مادر بزرگوارشان به خاک سپرده شد.

در حال حاضر مرکز نُسَخ خطی گنجینه رضوی دارای 106 هزار نسخه خطی نفیس و قدیمی است که 143 نسخه خطی آن مرتبط با امام جعفر صادق (علیه‎السلام) و به زبان‎های عربی و فارسی و با موضوع‎های اخبار، احادیث، ادعیه، عقاید، اخلاق و کلام می‎باشد.

کتاب «مصباح‎ الشریعه و مفتا ح الحقیقه»:

یکی از نسخه های خطی نفیس موجود در گنجینه رضوی کتاب «مصباح‎ الشریعه و مفتا ح الحقیقه» به شماره 20789 است.

این کتاب به زبان عربی و در بيان اخلاق و آداب و مواعظ روایت شده از امام جعفر صادق (علیه‎السلام)، مشتمل بر صد باب است؛ از جمله: البيان، الأحكام، الرعايه، البينه، الذكر، الشكر، اللّباس، السواك، المبرّز، الطهاره، الخروج من المنزل، دخول المسجد، القرائه، الركوع، السجود، ... الحبّ في الله حقيقه العبوديه. این نسخه، دارای حواشی و شروح و ترجمه های متعددی است. آغاز: «بسمله، الحمدلله الذي نوّر قلوب العارفين بذكره و قدّس ارواحهم بسرّه»، انجام: «فهو من خاصه الله و عباده المقربين و اوليائه حقّا»، خط: نستعليق 17 سطری، كاتب: ميراسماعيل بن ميرباقر حسيني خاتون آبادي، تاريخ كتابت: قرن 11 هجری قمری، كاغذ: نخودي و حنائي آهارمهره، تعداد اوراق: 62 برگ، قطع: رقعی، ابعاد: 5/ 11× 19 س.م.، عناوين به شنگرف، حواشی نسخه، مذیل است به توضيح برخي از واژه ها، هشت مسئله اخلاقي كه يكي از شاگردان امام جعفر صادق (علیه‎السلام) از آن حضرت آموخته است، جلد: ميشن يك‎لاي عنابي.

کتاب «توحید مفضَّل»:

نسخه خطی نفیس دیگر موجود در گنجینه رضوی، کتاب «توحید مفضَّل» به شماره 9331 است. این کتاب به زبان عربی و مشتمل بر اسرار و عجایب آفرینش موجودات آسمان و زمین و دلایل عقلی و شواهد طبیعی درباره اثبات وجود حضرت باری‎تعالی و رد عقاید منکران، در چهار مجلس است که امام جعفر صادق(علیه‎السلام) به مفضل جُعفی کوفی املا فرموده است. آغاز: «بسمله، روی محمد بن سنان قال حدّثنا المفضّل بن عمرو قال کنت ذات یوم بعدالعصر جالساً فی الروضه بین القبر و المنبر»، انجام: «فانصر من عند مولای بما لم ینصرف احد بمثله و الحمدلله ربّ العالمین»، خط: نسخ خوش 14 سطری، کاتب: محمدشفیع، تاریخ کتابت: قرن 11 هجری قمری، کاغذ: حنایی آهارمهره، تعداد اوراق: 106 برگ، قطع: رقعی، ابعاد: 10×5/17 س.م.، خطوط روی عناوین به شنگرف، دارای حواشی توضیحی، جلد: مقوا، اهدایی: شمس‎الدین پرویزی، در مهر 1343.

کتاب «الإهلیلْجِه»:

سومین نسخه خطی نفیس موجود در گنجینه رضوی، کتاب «الإهلیلْجِه» به شماره 9330 است. این رساله به زبان عربی و از امام جعفر صادق(ع) در تبیین مبحث توحید و اثبات حضرت باری تعالی به تقاضای مفضل جُعفی کوفی در رد منکران خداوند است. علامه مجلسی این رساله را در بحارالانوار در باب توحید آورده است. آغاز: «بسمله، قال حدثنی محرّز بن سعید النحوی بدمشق قال حدثنی محمد بن ابی مسهّر بالرّمله عن ابیه»، انجام: «و انّ الله یبعث من فی القبور علیه احیی و علیه اموت ان شاءالله»، خط: نسخ 15 سطری، تاریخ کتابت: قرن 11 هجری قمری، نسخه تصحیح و مقابله شده، عناوین به شنگرف، جلد: مقوا، کاغذ: حنایی آهارمهره، تعداد اوراق: 39 برگ، قطع: رقعی، ابعاد: 10×18 س.م.، اهدایی: شمس‎الدین پرویزی، در مهر 1343.

تهیه و پژوهش: سید رضا صداقت حسینی- جواد فرهمندنژاد