مراسم رونمایی و معرفی قدیمی ترین جزوه قرآنی وقفی موجود در گنجینه رضوی- 9 اردیبهشت 1399
حضرت امام رضا علیهالسلام در وصف قرآن میفرمایند:
هُو بَل جُعِلَ دَلیلَ البُرهانِ والحُجَّةَ علیَ کلِّ اِنسانٍ؛ قرآن به عنوان راهنمایی به سوی برهان و حجتی بر هر انسانی در نظر گرفته شده است. (میزان الحکمه ج9 ص332)
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دارای 13میلیون و500 هزار برگ سند تاریخی، هزاران اثر موزهای، 2 میلیون نشریات ادواری، 65 هزار کتاب چاپ سنگی و بیش از 106 هزار نسخه خطی است. برخی از نفایس موجود در گنجینه رضوی، قرآنهای به دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهمالسلام؛ به خط کوفی بر روی پوست است که از ارزشمندترین نمونههای کتابت قرآن کریم در صدر اسلام است. همچنین آثاری از هنرمندان و خوشنویسان برجسته اسلامی؛ عثمان بن حسین وراق، یاقوت مستعصمی، عبدالله طباخ، علاءالدین تبریزی، روزبهان شیرازی، بایسنغرمیرزا، ابراهیم سلطان، علیرضا عباسی، محمدابراهیم قمی، احمد نیریزی، محمدهاشم لؤلؤی اصفهانی، وصال شیرازی و سایر خوشنویسان معروف ایرانی در این کتابخانه وجود دارد که هر یک بیانگر گوشهای از تاریخ کتابت و دورهای از هنر اسلامی است.
جزوة قرآنی وقفی کشواد بن املاس:
کشواد بن املاس از محبان و ارداتمندان به اهل بیت علیهمالسلام است كه در مدح و منقبت و رثای خاندان رسالت سرودههای بسيار دارد. این هنرمند بارز اصفهانی به سال 327 هجری قمری یکدوره جزوه قرآنی را وقف بقعه منوره رضویه نموده است که از آنها سه جزوه آن به شمارههای 3013 و 3014 و 3015 در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی موجود است که وقفنامه جزوات بهخط زیبای این هنرمند خوشنویس میباشد.
قدیمیترین جزوه قرآنی وقفی موجود در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی نسخه بسیار ارزشمندی است که به شماره 3013 در این کتابخانه نگهداری میشود.
این جزوه خطی کهن و قدیمی که توسط کشواد بن املاس وقف روضه رضویه گردیده است، از حیث کتابت و آرایههای هنری بینظیر و بیهمتا است که از عمر آن تا کنون 1114 سال گذشته است.
آیات این قرآن نفیس به صورت ده ده (عشر) و به صورت ابجد و با حروف کوفی از هم جدا شده است. یعنی در پایان آیه 10، حرف «ی» را قرار داده است که به معنی ده میباشد.
اعرابگذاری قرآن به صورت فتحه، ضمه، نصب و جر نیست، اگر حرکت؛ فتحه باشد، یک نقطه روی حرف گذاشته شده است، اگر کسره باشد یک نقطه زیر حرف قرار گرفته است، اگر ضمه باشد، در انتهای کلمه یک نقطه به عنوان ضمه گذاشته شده است. همینطور است، اگر اعراب مفتوح باشد؛ دو نقطه روی حرف قرار میگیرد، اگر مجرور باشد، دو نقطه زیر حرف گذاشته میشود و اگر مرفوع باشد؛ دو نقطه آخرِ کلمه قرار میگیرد.
این جزوه قرآنی که در سال 327 هجری قمری وقف آستان مقدس رضوی شده است به عنوان تاریخ کتابخانة آستان قدس رضوی شناخته میشود که براین اساس قدمت کتابخانة عظیم رضوی بیش از 1100 سال میباشد.
مشخصات:
دوره تاریخی: قرن 3ق، آغاز: سوره حمد، انجام: سوره بقره؛ آیه 269: يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَن يَشَاءُ وَ مَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُوالْأَلْبَابِ،
خط: کوفی دوره تکامل11 سطری، کاغذ: حنایی، تعداد اوراق: 76 برگ، ابعاد: 9×11 س.م.
سه صفحه آغازین نسخه شامل وقفنامه قرآن به خط کوفی زرین محرّر است که با جداول طلایی و لاجوردی تزیین شده است. تزئینات متن قرآن شامل کتیبه قلمدانی سرسوره وترنج متصل در حاشیه است. متن وقفنامه: ... علی نفسی و علیهم بیعة و هبته فمن غیّر أو بدّل فقد با باثمه و الله حسیبه و أشهدت الله بذلک علی نفسی و کفی بالله شهیدا و کتب باصبهان فی شهر رمضان سنة سبع و عشرین و ثلثمائة.
نام سورهها به خط کوفی تزئینی زرین با تحریر مشکی و اعراب با نقاط شنگرفی مشخص گردیده است.
جلد ساغری قهوهای ضربی. تهیه و پژوهش: جواد فرهمندنژاد، سید رضا صداقت حسینی، اردیبهشت 1399