مراسم رونمایی و معرفی قدیمی ترین نسخه های دست خط شیخ حر عاملی رحمه الله علیه موجود در گنجینه رضوی- 13 اسفند 1398

قدیمی ترین نسخه های دست ّخط شیخ حر عاملی موجود در گنجینه رضوی

محمد بن حسن بن علی؛ معروف به شیخ حر عاملی در هشتم رجب 1033 در مشغره از مناطق مشهور جبل عامل لبنان در خانواده ای اهل علم و ادب و فقاهت دیده به جهان گشود. او علوم عصرش را نزد پدر، عمو، جد مادری و عالمان مشهور آن روزگار مانند شیخ عبدالله حرفوشی و شیخ حسین بن حسن ظهیری آموخت.

شیخ حر عاملی از ابتدای زندگی تا چهل سالگی ساکن زادگاهش جبل عامل بود و در طول این ایام دوبار به حج مشرف شد. وی درسال 1073ق از جبل عامل به عراق برای زیارت عتبات عالیات مسافرت نمود و سپس از آنجا به زیارت امام رضا (علیه السلام) عازم مشهد مقدس گردید. شرایط مناسب مشهد برای زندگی، باعث شد تا آخر عمر در این شهر سکونت گزیده و به تدریس و تألیف بپردازد.

شیخ حر عاملی در دوران اقامتش در مشهد، شاگردان بسیاری تربیت کرد، تألیفات ماندگاری از خود به یادگار گذاشت و خدمات ارزنده ای به عالم تشیع عرضه داشت. مهمترین و معروفترین اثر وی کتاب «تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه»؛ از مهمترین کتب حدیثی شیعه است که مورد توجه دانشمندان و عالمان دینی قرار گرفته است. از دیگر آثار مشهور او میتوان به کتاب َ های «اثبات الهداه»، «امل الآمل»، «الجواهر السنیه»، «الفصول المهمه» و «الفوائد الطوسیه» اشاره نمود.

عاملی یکی از برجسته ترین علمای شیعه در قرن یازدهم هجری قمری به شمار می آید. وی محدث و فقیهی پارسا، جلیل القدر و مشهور بوده است. او پس از عمری مجاهدت در راه احیای تراث شیعه سرانجام در 21 رمضان 1104 در سن هفتاد و یک سالگی در مشهد مقدس دیده از جهان فروبست و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.

سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان اسلام دارای کتب و مصاحف خطی بسیار ارزشمندی از جنبه های قدمت، خطوط علما و خوشنویسان، تذهیب و آرایه های هنری در موضوع های اخبار، ادعیه، ادبیات، تفسیر، تجوید، حکمت، کلام، تاریخ، جغرافیا، منطق، فقه، لغت، اخلاق، صرف و نحو، به زبانهای عربی و فارسی می باشد. در حال حاضر در گنجینه رضوی، بیش از 106 هزار نسخه خطی، 65 هزار کتاب چاپ سنگی، 13میلیون و 500 هزار برگ سند میلیون نشریات ادواری تاریخی، هزاران اثر موزهای و بیش از 2 نگهداری میشود.

مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی به عنوان یکی از قسمت های بسیارمهم سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به شمار می آید که همواره رسالت خود را بر مبنای جذب و گردآوری نفایس خطی، ارائه خدمات مطلوب به پژوهشگران و محققان و احیای تراث مکتوب شیعه استوار ساخته است. هم اکنون در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی تعداد 342 نسخه خطی از آثار شیخ حر عاملی در موضوع های احادیث، اخلاق، ادعیه، اصول، تفسیر، حکمت، عقاید و فقه به زبان های عربی و فارسی وجود دارد.

یکی از آثار بسیار نفیسی که در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی نگهداری میشود، کتاب «تحریر وسائل الشریعه و تحبیر مسائل الشریعه»؛ تألیف و دستخط محمد بن حسن حر عاملی است که در سال 1098 هجری قمری، به عنوان «شرح وسائل الشیعه» خودش، مشتمل بر احادیث احکام شرعی به رشته نگارش درآورده است. نسخه حاضر به خط شیخ حر عاملی و بسیار نفیس است که از درجه اعتبار زیادی برخوردار می باشد. آغاز: بسمله. الحمد لله علی جزیل نواله و الصلوه و السلام علی محمد (ص)، انجام موجود: و قد حکی المحقق فی ذلک قولین احدهما ان المتعلق االرض. خط: نسخ، عناوین به سرخی، جلد: تیماج عنابی ضربی با ترنج و سرترنج زرین، کاغذ: نخودی 21 سطری، تعداد اوراق: 118 برگ، قطع: وزیری، ابعاد 18/5×25 ،زبان: عربی، واقف: سید تقی موسوی، در بهمن 1384 ،شماره اموالی: 10107.

یکی دیگر از آثار بسیار نفیسی که در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی نگهداری میشود و به خط شیخ حر عاملی است، کتاب »کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر»؛ تألیف ابوالقاسم علی بن محمد بن علی خزاز از اکابر محدثان اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است. این کتاب، مشتمل بر احادیث نبوی و ائمه اطهار (علیهم السلام) و در بیان اثبات امامت و والیت است. آغاز: «بسمله، الحمد لله المتوحد بالقدم المتفرد بالازل المتعزز بالبقاء«، انجام: «و عرف الحق من الباطل و الصدق من الکذب و الله الموفق للصواب و هو حسبنا ونعم الوکیل و الحمد لله وحده»، خط: نسخ، تاریخ کتابت: 1055 تا 1059ق، کاغذ: نخودی، تعداد اوراق: 86 برگ، قطع: وزیری، ابعاد: 14×5/20 ،زبان: عربی، عناوین به شنگرف و سیاهی، جلد: مقوا با عطف و گوشه میشن قهوه ای، وقفی سیدرضا امیر شهیدی، در شهریور 1348 ،شماره اموالی: 9939.

از دیگر نفایس مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی که به خط شیخ حر عاملی است، کتاب «معانی االخبار»؛ تألیف شیخ صدوق است. این کتاب مشتمل بر احادیث اهل بیت عصمت و طاهرین (علیهم السلام) درباره تفسیر حروف و الفاظ قرآنی و روائی است. آغاز: «بسمله. الحمد للهّ رب العالمين و صلى اللهّ على محمد عبده و رسوله و على آله الطاهرين و سلم تسليما كثيرا ابواب الكتاب الباب الذى من اجله سمينا الكتاب كتاب معانى الاخبار»، انجام: «و لايسميهم بالايمان بعد ذلك الفعل و الله اعلم»، خط: نسخ شكسته 19 سطرى، كاغذ: شكرى، تعداد اوراق: 146 برگ، قطع: وزیری، ابعاد: 15×21 ،زبان: عربی، عناوين به شنگرف، تاریخ کتابت: شب جمعه 27 ربيع االول 1070 ،جلد: تيماج عنابى، وقفى منتجب الدين رحيمى، در اسفند 1309 ،شماره اموالی 2150.