همزمان با ماه مبارک رمضان و لیالی قدر پنجاه و دومین برنامه سه شنبه های فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار می شود. برای اولین بار رونمایی و معرفی  قدیمی ترین نهج البلاغه های خطی موجود در گنجینه رضوی

سه شنبه 23اردیبهشت 1399

حضرت امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) در رجب سال بیست و سه قبل از هجرت در مکه مکرمه متولد شد. پدر ایشان حضرت ابوطالب؛ عموی پیامبر اکرم (صل الله علیه وآله وسلم)، مادرش فاطمه بنت اسد و همسر وی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می باشد. حضرت علی (علیه السلام)؛ امام اول شیعیان و دارای القاب و اوصاف و کنیه های متعددی می باشند؛ همچون: امیرالمؤمنین، حیدر، اسدالله، مرتضی، ولی، وصی، ابوتراب و یعسوب الدین که نشان دهنده شخصیت والا و گرانقدر حضرت است.
امام علی (علیه السلام) نزد مؤمنان از جایگاه، فضایل و مناقب متعدد و ویژه ای برخوردار است. وی مظهر عدالت، شجاعت، سخاوت، گذشت و بردباری، جهاد در راه خدا و عبادت می باشد. او نخستین مردی است که به حضرت محمد (صل الله علیه وآله وسلم) ایمان آورد و اعتقاد خود را به حضرت ثابت نمود تا جایی که پیامبر اکرم (صل الله علیه وآله وسلم) در سال دهم هجرت و در مکانی به نام غدیر خم حضرت علی (علیه السلام) را به عنوان جانشین و وصی خود معرفی نمود. حضرت علی (علیه السلام) پس از عمری مجاهدت و تلاش در ماه رمضان 21 راه احیای معارف و آموزه های اسلام در سال چهلم هجری در مسجد کوفه به دست شقی ترین مردم به شهادت رسید و در نجف اشرف به خاک سپرده شد. هم اکنون حرم مطهر حضرت، زیارتگاه مسلمانان و به خصوص شیعیان و ارادتمندان آن حضرت است.
نهج البلاغه، پس از قرآن کریم گران قدرترین و ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام است. این کتاب ارزشمند، جامع گزیده های بلاغی شامل خطبه ها، نامه ها و حکمت های حضرت علی (علیه السلام) است که در دو زمینه سبک و اسلوب و نیز معنا و محتوا اشتراکات و تأثیرپذیری فراوانی از قرآن دارد. از جهت سبک و اسلوب عناصر بیانی و بدیعی مانند سجع، انواع تشبیه و استعاره، جناس، التفات و از جهت مباحث معنوی در موارد بسیاری از جمله معارف اعتقادی واخلاقی اشتراکات قرآن و نهج البلاغه قابل ملاحظه و اهمیت است. در اصل، نهج البلاغه همچون تفسیری برای قرآن و جامع همه ابعاد معرفتی اسلام چه فردی و چه اجتماعی می باشد.
نهج البلاغه شامل گزیده ای از: خطبه ها (239 خطبه)، نامه ها (79 نامه) و کلمات قصار حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) (480 حکمت) است که توسط سید رضی (359-406 ق)؛ از علمای معروف شیعه و از شاگردان شیخ مفید، جمع آوری شده است. این کتاب گران قدر به خاطر محتوا و مطالب ارزشمند آن از قدیم الایام تا کنون مورد توجه و استفاده محدثان، فقها و نویسندگان دوره های مختلف بوده است و تاکنون ترجمه و شرح های متعددی به زبان های مختلف (از جمله شرح ابن میثم و شرح ابن ابی الحدید) بر آن نوشته اند.
سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان اسلام دارای کتب و مصاحف خطی بسیار ارزشمندی از جنبه های قدمت، دستخط علما و خوشنویسان، تذهیب و آرایه های هنری در موضوع های اخبار، ادعیه، ادبیات، تفسیر، تجوید، حکمت، کلام، تاریخ، جغرافیا، منطق، فقه، لغت، صرف و نحو و اخلاق به زبان های عربی و فارسی است. در حال حاضر در این کتابخانه، بیش از 106 هزار نسخه خطی، 65 هزار کتاب سنگی، 13 میلیون و 500 هزار برگ سند تاریخی و هزاران اثر موزه ای و بیش از 2 میلیون نشریات ادواری نگه داری می شود.
در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی تعدادی بیش از 750 نهج البلاغة خطی و چاپ سنگی نگه داری می شود که تعداد 152 نسخه آن از نهج البلاغه های خطی با شروح، حاشیه، تعلیقه و ترجمه است.
کهن ترین نهج البلاغه:
قدیمی ترین نسخه خطی مورخ نهج البلاغه موجود در گنجینه رضوی نسخه شماره 13847 می باشد. این نسخه بسیار نفیس و ارزشمند توسط محمد بن محمد بن احمد التقیب در صفر سال 544 در قصبه سابزوار کتابت شده است. آغاز موجود: ذلک یتضمن من عجائب البلاغه، انجام: اخاه فقد فارقه ... و آله الطاهرین الاخیار، کاغذ حنائی، تعداد سطور: 17، تعداد اوراق: 174، اندازه اوراق: 14/6×18/8، عناوین به شنگرف، پس از ختم نسخه، این عبارت مکتوب است «زیاده من نسخه کتبت علی عهد المصنف فقال علیه السلام الدنیا خلقت لغیرها و لم تخلق لنفسها ... اذا احتشم المومن اخاه فقد فارقه»، جلد: تیماج قهوه ای، وقفی فاضل خان در سال 1065 هجری قمری.
نهج البلاغه تصحیح شده و دارای بلاغ:
نسخه کهن و نفیس دیگر نهج البلاغه، موجود در گنجینه رضوی به شماره 11736 می باشد. آغاز: بسمله. اما بعد حمد الله الذی جعل الحمد ثمنا لنعمائه و معاذا من بلائه، حمد الله الذی جعل الحمد ثمنا لنعمائه و معاذا من بلائه، انجام: وصلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین الاخیار الابرار الاطهار، خط: نسخ مشکول، تاریخ کتابت: قرن 6 هجری قمری، کاغذ: حنایی، تعداد سطور: 15، تعداد اوراق: 179، اندازه: 15×25 س.م.، عناوین به سیاهی و به قلم جلی، تصحیح و مقابله شده با نسخه اصل، جلد: میشن عنابی روشن، وقفی فخر الدین نصیری امینی در سال 1356.

نهج البلاغه قرن ششم:
دیگر نسخه قدیمی و ارزشمند نهج البلاغه که در گنجینه رضوی نگه داری می شود، نسخه شماره 15447 می باشد. آغاز موجود: فیها دیمه رخاء الاهتنت مزنه بلاء. انجام موجود: علی القاعده المقرره فی اول هذا الکتاب، خط: نسخ، تاریخ کتابت: قرن 6 هجری قمری، کاغذ: نخودی، تعداد سطور: 20، تعداد اوراق: 74، اندازه: 15×20/5، از کتب بازیافته در سال 1366